HOW TO GROW PAW-PAW

How to Grow Paw-Paw (papayas): Beginners Business Guide
The fruit of papayas is high in vitamin C. You can also pick the fruit when it is green and cook it like a marrow.
Female and male flowers do not grow on the same tree, so you must have male and female trees in the garden.
ClimatePapayas grow best in hot areas.They can tolerate mild frost if they are protected from cold winds.Soil requirementsThey can grow in most kinds of soil, but it must be well drained.The roots can get diseases if the soil stays too wet.Loamy soils are best.Planting date
Papayas can be planted at any time of the year, but preferably in late summer.
Spacing
Plant papayas 1,5 metres between plants and 3 to 4 metres between rows.
Growing papayas from seeds
It is easy to grow the ordinary papaya tree from seed.
Wash the seeds from a ripe papaya.Squeeze the seeds from the jelly bag that covers each seed. The seeds will only grow if you remove the bag.Dry them in a shady place.Store in a tightly closed container and keep them until December.Plant the seeds in December. Put 5 seeds to a hole. Do not put any compost or manure into the holes.Keep the small plants moist.You can only tell which trees are female and which are male when the trees start to flower. Therefore, you should always have more than one tree per hole, because then you can select the female trees.Female flowers biggercloser to the branch than the male flowers
Male flowers very smallthere are many flowers which grow on long branches of the stem.only female trees give fruit but they need male flowers to pollinate them. Leave 1 male tree for 10 female trees.
Planting
Dig a hole about twice the size of the bag in which the young tree is growing.Remove the soil from the hole and add some compost and manure. Mix this with some of the soil that has been dug out.Take the plant out of the container. If it is a plastic container you just cut it open at the side.Do not disturb the roots.Place the tree in the centre of the hole. When you fill up the hole hold the tree so that its base is level with the surrounding ground.
Raise the soil around the tree to dam the water (rain or irrigation).Do not plant the tree deeper than it was in the container.Do not cover the stem with soil because it will rot.WaterPapayas need little water.They will, however, give more and bigger fruit if they are watered every 2 weeks in the dry season. The flowers will drop if they do not get enough water.If they are planted in clay soils, make sure that the soil does not stay too wet.To avoid waterlogging in clay soil, make a ridge and plant the papayas on the ridge.Fertiliza
tionCompost or manure
Give the tree:
1 bucketful in September,1 bucketful in Novemberanother bucketful in January.Sprinkle a few handfuls of manure evenly around the tree each month from September to the end of March.NB: Do not apply chicken manure on trees younger than 2 years as it can burn the young papaya trees.
Artificial fertiliserGive the trees 4 tablespoonfuls (115 g) of 2:3:2 in September, November and January.Sprinkle evenly around the tree, not against the stem.Keep the trees mulched all the time (use grass, leaves, etc).Do not grow other plants next to the trunk because it is quite soft. If the trunk is damaged the papaya tree can get diseases.If the fruit shows humps the tree may be short of boron. Sprinkle 2 tablespoonfuls of borax around the tree.Pruning and thinning
You can cut the tree (remove top) so that it does not grow too tall. This encourages branching. Cut into winter wood, where leaf scars are close together. Paint the cut with a sealant.
Harvesting
You can pick the fruit when the skin starts to become yellow.The fruit will ripen after you have picked it.Handle it carefully because it gets bruised easily.Diseases
Papaya trees easily get black leafspot. Your nearest extension officer or cooperative will be able to tell you how to treat this disease.
Resource:
National Department of Agriculture in cooperation with Institute of Natural Resources (an Associate of the University of Natal) and ARC-Institute for Tropical and Subtropical Crops.®

SNAIL FARMING-(HELICULTURE)

SNAIL FARMING-(HELICULTURE)
I have been trying to lead our Kenyan farmers into unexploited ventures.Snake farming seemed to be a put off and only meant for a selected few.Today my write up will be about snail farming.I know that this a novel venture in Kenya with the exception of one Rosemary Odinga daughter to the former prime minister Raila Odinga who is the only snail farmer in Kenya due to the strict requirements by KWS.Snails are edible in some parts of the world such as Nigeria,Ghana,Ivory coast,France,U.S.A ,China and Japan and their meat is rich in protein and minerals such as iron and phosphorous and they are lower in cholesterol.
Snails are considered pests in East
Africa since they aren't a delicacy.Apart from being food for humans their slime(the slippery substance they secrete) is used for cosmetic purposes and also for medicinal purposes.
Snails are generally hermaphrodites(have two genital organs male and female )but needs another snail of the same species inorder to mate.They can act as male in one season and female in another season.They store sperms for upto one year and can lay eggs twice a year with upto 100-300 laid at once.The giant species mature after 1-2 years.
Now there are different types of snails namely land snails,fresh water snails(causes bilharzia) and sea snail.The snails used for human consumption is the African giant snail.
There are 3 species of giant snails namely:East African giant snail,West African giant snail and African giant snail(the largest in the world).
Snail farming has an easy start up and requires low capital.The profits are also huge and its not labour intensive. Snails can either be reared free range or under intensive systems(in green houses).The enemies of snails are wind,sun,predators and dry or very wet soil.
The requirements for snail farming include:
1.)location-A snail farm should be set in a place free from wind and heat from the sun since their body is very delicate and wind and sun would dry up their body.
2.)Soil type-Snails require well hydrated soils such as loam soil and not clay or sand soil.They require soil for hatching their eggs and also hiding incase of heat from the sun.They also obtain minerals such as calcium from the soil used to make their shell.
3.)Food-Snails are generally herbivores and feed mainly on plant matters and fungi.They can be fed on fruits and vegetable remains and also leaves of plants.They require daily feeding.
4.)Housing-They can be housed on open fields whereby trenches are dug and covered with wire or screens or they can be kept in green houses.
5.)pests-Natural enemies to the snails include:termite
s,rats,snakes,beetles and birds including chicken and geese so the housing should be well secured and fenced.
6.)Source of snails-The snails for breeding can be sourced from breeders as eggs or snails can be collected from the forests or you can attract them by placing vegetable matter in your yard.
In Kenya the populace hasn't yet gotten into a culture of eating snails but there is a huge market for them especially high end restaurants and expatriates who already know the taste of snail meat.Snail farming is advantageous than poultry or fish farming since initial capital is low and profit margins high.Labour requirement and pollution is at minimum and even cost of feeds are low as compared to other ventures.If we open our eyes wide we can make good profits.Let no one tell you that this is a scam.Nigerians in this page will agree with me that snail farming is a well paying venture.
Take the first step and research about this business.If it pleases you then go for it.Currently 800gms of snail meat goes for 25$(2500kshs.)
BY Okuta Ngura®

JINSI YA KUTENGENEZA DAWA YA KUONDOA MICHIRIZI YA UNENE

Ondoa michirizi ya unene kwa dawa hii

Mahitaji
1*magadi soda
2*maji
3*asali

Utengenezaji

Andaa bakuli safi kisha weka maji robo Lita na asali vijiko 3 anza kukoroga kisha weka tena magadi soda vijiko 3 koroga kupata mchanganyiko mzuri

Baada ya hapo dawa itakua tayari

Matumizi

Paka sehemu yenye michirizi ya unene au hata makovu ya chunusi usoni kwa muda Wa siku 4  tu

MVINYO WA ROSELA

1 MVINYO WA ROSELA

Mvinyo  ni kinywaji kinachotengenezwa kutokana na juisi za matunda kama vile ndizi mbivu ,machunga ,mapapai,mapera ,zabibu,malimao n.k., pia mvinyo unaweza kutengenezwa kwa kutumia juisi za matunda mchanganyiko kama ndizi na karoti,zabibu na karoti na machungwa nk.

Ili kupata mvinyo ,kuna njia za kikemikali zinazoendelea wakati sukari za hamira vinapochanganyika vikasaidiwa na viambaupishi vingine vinavyotumika .Kazi za viambaupishi vinavyotumika ni:

Juisi ya matunda  - Juisi ina sukari ambayo huchachuliwa kupata alkoholi na kemikali nyingine ambazo husababisha mvinyo uwe kama unavyotakiwa.Juisi ya machungwa na malimao – Hii hutumika kurekebisha kiwango cha tindikali katika juisi kinachotakiwa katika kuchachua .Kiwango cha tindikali kinachotakiwa katika  juisi wakati wa kuanza kuchachua ni 3.2 -3.5 .Kama juisi ina kiasi hicho cha tio na pia kuwezesha mvinyondikali hatuongezi limao wala chungwa .Pia citric acid yaweza kutumika badala ya malimao na machungwa.Sukari- Hii hutumika kuongeza kiwango cha sukari kinachotakiwa kuzalisha mvinyo na pia kuwezesha mvinyo kuwekwa katika makundi ya mvinyo mtamu au mkavu .Kipimo cha sukari hurekebishwa kwa kusoma  kiasi kilichomo kwa kutumia ballingmeter .Kabla ya kuanza kuchachua ,sukari katika juisi inatakiwa iwe kati ya 18⁰ – 25⁰B. Baada ya mvinyo kuchachuaka sukari inatakiwa isomeke kati ya 0.5 ⁰ – 5⁰BChai – Hutoa kemikali inayoitwa ‘tannin’ ambayo husaidia katika kuimarisha mvinyo katika uchachukaji,ladha yake na rangi .Kemikali hii pia hupatikana katika matunda kama zabibu nk.Hamira – Hii   ndio hutumika kuchachua .Hamira ni chembechembe wanaobadilisha sukari iliyoyeyushwa kupata alkoholi.Viinilishe vya hamira – Viinilishe hivi viko mfumo wa noitrojeni katika kemikali inayoitwa ‘diammonium phosphate {DAP}’ na huuzwa  katika hali  ya vidonge .Kazi yake ni kuongezea nguvu hamira ambayo huzaliana na kuongezeka . Ongezeko  hili huimarisha nguvu ya uchachuaji .Kiasi  cha matumizi ni gramu 10 kwa lita 20 za juisi.Campden tablet – Hivi ni vidonge ambayo hutumika kusafishia vyombo na kuhifadhia mvinyo .Vidonge hivi ni kemikali hii hutumika katika kiasi cha gramu 2.5 kwa kilo 20 za matunda , wakati ya kusaga ni gram 0.6 kwa kila lita 10 za mvinyo baada ya kuchachuka . Kusafisha vyombo mfano chupa nk. Changanya  maji na metabisulphite 2%.Maji – Hutumika kuongeza  wingi wa mvinyo na kuyeyushia baadhi ya viambaupishi .Maji yatumikayo lazima yawe yenye usafi wa kunywewa.Dawa za kusafisha mvinyo  {fining agents} – Gelatine Yeyusha gramu 6 kwa maji moto kasha weka kwenye lita 100 za juisi kuondoa viini vinavyoelea vilivyosalia kwenye juisi .Hakikisha umechanganya  ‘geletine’ na juisi sawasawa.Tuliza mchanganyiko huo usiku kucha,kasha mimina juisi taratibu ukiacha masimbi chini .Baada ya hapo zoezi la kuchachua kama kawaida.

‘Pectolyclic enzyme’ –Hufanya kazi kama ‘Gelatine’ kiasi cha matumizi ni gramu 0.5 kwa lita 100 za juisi.

‘Bentonite’ Hutumika kusafisha mvinyo  baada ya kuchuja kwa mara ya kwanza {1 raking} ,kipimo ningramu 75 kwa lita 100 za mvinyo {Yeyusha gramu 75 kwenye maji ya moto 80⁰C,kiasi cha mililita 750} Uyryushaji huu ufanyike masaa 12 kabla ya matumizi baada ya wiki 2  chuja tena {2^nd raking}.

2 VIFAA VITUMIKAVYO KATIKA KUZALISHA MVINYO

Sufuria kubwa la kuchemshia juisiChujio la plastiki au chuma cha puaVyombo vya kuchachulia kama ndoo madumu nk.Mwiko wenye urefu wa kutoshaMirija ya kuchachuliaPima maji {hydrometer}Jagi la kuchukulia sampuliChupa au kikombe cha kupimia majimaji chenye ujazo wa mililita 250 -500KipimajotoKipimajotoKipimatindikaliMizani 2,moja ya uzito wa gram 0- 250,nyingine kg 0-25Mrija wa kunyonyea wenye urefu wa mita 1.5Kitambaa cheupe cha pamba cha chujio {filter with filterpads}

Matatizo yanayoweza kutokea wakati wa uzalishaji wa mvinyo kutokana na kutokufuata au kukosea taratibu

TATIZO

SABABU

MAREKEBISHO

Uchachukaji kukoma kabla ya wakati

Kusahau  kuongeza virutubisho vya hamira au tindikali

Juisi inayoanza kuchachuliwa inapokuwa ni ya baridi sana au joto

Hewa ya kabonidayoksaidi imekuwa nyingi

Ongeza tindikali virutubisho

Kuweka madumu ya kuchachulia mahali penye joto linalokubalika

Mwaga mvinyo katika chombo kisafi kwa nguvu iwezekanavyo {vigorously} ili hewa itoke ,pia ongeza virutubisho vya hamira.

Harufu isiyofurahisha kutokea

Vyombo vichafu vilitumika

Uchujaji haukufanyika vya kutosha na kwa wakati.

Usiache mvinyo ukakaa muda mrefu na masimbi au hamira waliokufa

Mvinyo kuwa na ladha ya siki

Vyombo vya kuchachulia havikusafishwa sawasaw au kuchemshwa.

Hewa iliachiwa ikaingia wakati wa uzalishaji.

Mvinyo haufai tena ,mwaga na kusafisha vyombo sawasawa.

3 MAMBO YA KUZINGATIA

Osha vyombo sawasawa mara tu ukimaliza kuvitumiaTumia hamira inayofaaWakati wote yeyusha sukari ndio utumie kutengenezea mvinyoUsizidishe sukari unapoanza kuchachuaChuja mvinyo katika vipindi na wakati muafaka ongeza campden tablets {saga na kuyeyusha katika maji kidogo} kila wakati unapochuja.Usifungashe mvinyo kwenye chupa mpaka uhakikishe umechachuka inavyotakiwa.

Bidhaa nyingine zinazotokana na utengenezaji wa mivinyo ni siki na champagne .

Matumizi ya mvinyo

Kinywaji  -kuongeza hamu ya kula na sacrament kanisaniDawa        - kuongeza vitamin {B Complex} na kusafisha kidondaKujipatia kipato

MVINYO WA ROSELA {Roselle Alcoholie Beverage}

Viambaupishi kwa lita 10 za juisi ya rosella

Mauwa ya rosella……………………..200kgSukari…………………………………3kgHamira……………………………….20gmChai………………………………….1 cup {250ml}

Hamira mama

Limao ……………………………………Chungwa…………………………………Hamira……………………………………Juisi ya rosella {1200ml katika nyuzi joto 30⁰C

N.B. Majani ya chai 100gm huchemshwa na maji nusu lita  kupata kikombe kimoja cha chai iliyokolea {250ml}

4 HATUA ZA UTENGENEZAJI

Chambua mauwa ya rosella yaliyokauka kwa kuondoa uchafu na majani yaliyokauka kasha pima kujua uzito.Pima kiasi cha maji kinachotakiwa na weka kwenye sufuria na weka jikono ili yachemke.Weka mauwa ya rosella yaliyokwisha chambuliwa na kupimwa kwenye maji yaliyochemka na acha yachemke kwa muda wa dakika 5 huku ukikoroga vizuri ili kupata juisi.Ondoa jikoni na chuja ili kuondoa mauwa na kupata juisi ya rosella.Weka kiasi cha sukari kwenye juisi ya rosella kisha rudisha jikoni huku ukikoroga kuhakikisha sukari yote imeyeyukaChuja na weka juisi kwenye chombo cha kuchachulia na iache ipoe hadi kufikia nyuzi joto 30⁰CWeka majani ya chai {250ml} na koroga vizuriWeka hamira {hamira mama} kiaha funika chombo cha kuchachulia vizuri na kuweka kifaa cha kutolea hewa ‘air lock’’9. Acha uchachukaji uendelee kwa siku ishirini na moja [21days|

N.B. Kwa siku saba koroga mara moja kila siku

 

10.  Chuja na rudisha tena kwenye chombo cha kuchachulia kilichosafishwa na acha uchachuaji uendelee mpaka mwisho kwa kiasi kinachohitajika.

11.  Chuja tena na mwisho fungasha kwenye chupa zilizosafishwa vizuri “sterilized bottle”

12.  Weka mfuniko na kuweka lebo tayari kwa kuuza.

N.B. Ikumbukwe mvinyo uliokaa muda mrefu zaidi ndiyo unakuwa bora na ladha nzuri zaidi

JINSI YA KUANDAA MVINYO WA NDIZI (BANANA WINE

JINSI YA KUANDAA MVINYO WA NDIZI (BANANA WINE)

          

Ndizi ni tunda lililozoeleka kutumika na watu wengi duniani, tunda hilo linaweza pia kutumika kuandaa mvinyo ambao unaweza kutumika kwa familia na pia unaweza kuuzwa na kujipatia kipato. Leo tumewaletea hatua kwa hatua namna ya kuandaa mvinyo wa ndizi (banana wine) kama ifuatavyo:

     

                               HATUA  YA  KWANZA :

*  Chukua   ndizi  kg.3  zilizo  menywa  maganda  na  ambazo  zimeiva  vizuri, katakata   vipande  vidogo  na  weka  katika  chombo  ambacho  utatumia  kuchachulia  wine  yako.

*  Baada  ya  kupata  hivyo  vipande  vidogo  vidogo , vichanganye  kwenye  maji  lita  ( 5 )  na   baada  ya  hapo  chemsha   kwa  muda  wa  dakika  30.

* Acha  mchanganyiko  wako  huo  upoe.

                                                    HATUA   YA  PILI

*  Changanya  mchanganyiko  wa  ndizi  na  sukari  kikombe  kimoja   cha  chai, koroga  kisha  changanya  na  amira   vijiko  vinne (  4  )  vya  sukari, koroga  tena.

*  Acha  kwa  muda  wa  siku  nne,   siku  ya  nne  utakapo  kwenda  kuitazama  wine  yako  utakuta  povu, hii  ina  maana  kuwa  wine  yako  itakuwa  imeanza  kuchachuka   vizuri.

*  Siku  ya  tano  (  5  )  chuja  wine  yako  vizuri  kwa  kutumia  kitambaa  lakini  bila  kufinyanga, iache  wine  imwagike  yenyewe.

                                               HATUA  YA  TATU 

* Iweke   wine  yako  kwenye  chombo  cha  kutolea  hewa  na   kupunguza  gas  kwa  siku  1  mpaka  miezi  3.

*  Baada  ya  siku  21  wine  yako  itakuwa  tayari.

FURSA MUHIMU ZA KUJIFUNZA

*FURSA YA KUJIFUNZA*

Uandaaji na ubunifu wa vipindi vya Radio/ Tv
Utangazaji wa kwenye radio na Televisheni
Uandishi wa project proposals, uandishi wa vitabu, uandishi wa Detailed CV
Namna ya kufanya fundraising (harambee)

Sifa za mshiriki wa Mafunzo: Mtu yeyote

Washiriki watapata fursa ya:
1. Kujifunza kwa vitendo/Practical
2. Field visit/kutembelea kwenye kituo cha radio au Tv
3. Watapewa vyeti-Certificate of attendance
4. Kuandaa demo za vipindi vya radio na televisheni

GREENHOUSE NA FAIDA ZAKE

GREENHOUSE

*Maana Ya Greenhouse Ni Nini?*
Hii Ni Nyumba Maalum , Iliyosanifiwa Na Ambayo Hutumia Mwanga  Wa Asili Ndani Yake Na Kutengeneza Mazingira Mahususi, Kama Joto  Maalum Kwa Mazao Ya Mbogamboga Na Matunda ( Nyanya, Hoho, Tango , Tikiti Maji N.K) Vile Vile Hutumika Kwa Ajili Ya Utafiti Na Kuepusha Mimea Iliyomo Ndani Kushambuliwa Na Wagonjwa Pamoja Na Wadudu.

*Tofauti Ya Greenhouse Na Net House*

Kiusanifu Na Kiujenzi Hakuna Tofauti Ya Greenhouse Na Net House , Bali Tofauti Pekee Ni Matilio Yanayotumika Kufunika Nyumba Iliyosanifiwa,
-Huitwa Greenhouse Sababu Imefunikwa Na Matilio Yajulikanayo Kama Greenhouse Cover/ Plastic Film /Glass N.K
-Huitwa Net House Sababu Hufunikwa Na Matilio Yajulikanayo Kama Net Maalum( Agricultural Net) Ambayo Ni Maalum Kwa Kilimo Kama Nilivyoeleza Huko Juu.
- Faida Za Zinazopatikana Kwenye Greenhouse Na Net House Ni Sawa
- Utofauti Mwingine Wa Greenhouse Na Net House Ni Kuwa Mvua Ikinyesha Kiasi Cha Maji Katika Net House Kitaingia Ndani Lakini Kwenye Greenhouse Maji  Hayaingii Ndani
-Vilevile Kuna Greenhouse Mseto Hii , Hutengenezwa Kwa Kuchanganya Matilio Ya Poly Cover /Greenhouse Cover Na Net Na Hii Ndio Maarufu Sana  Nchini Tanzania Hasa Kwa Wajasiliamali Wadogowadogo Na Wa Kati.
*Lakini kwa majibu mafupi tu ni kwamba tofauti ya Greenhouse na Nethouse ni kwamba Greenhouse ni kwa ajili ya sehemu zenye baridi na Nethouse ni kwaajili ya sehemu zenye joto* .

Kwanza tuanze kwa kupata tafsiri ya neno lenyewe, Greenhouse imekua ikipatiwa majina tofauti tofauti, wapo watu wanaiita Nyumba ya Kijani, wengine wanaiita Banda Kitalu n.k Vyovyote utakavyopenda kuiita teknolojia hii, cha muhimu ni kuelewa nini hasa maana yake.
Greenhouse(Banda Kitalu):  ni teknolojia ya kuipatia mimea mazingira mazuri ambayo yataisaidia mimea/mazao kumea vizuri na kua na uzao mkubwa, mimea hii inapandwa kwenye banda, au nyumba maalumu. Teknolojia hii inatumika hasa kuikinga mimea usiathiriwe na mazingira haribifu ya hali ya hewa. Mazingira haribifu ni kama upepo mkali, baridi kali, mvua kubwa, au mvua za mawe, mionzi mikali ya jua, joto kali , wadudu pamoja na magonjwa. Hayo ndio mazingira ambayo teknolojia hii inaleta suluhisho, kuhakikisha mimea inastawi vizuri bila ya kuathiriwa na moja ya matatizo hayo yaliyotajwa.

Teknolojia hii ilivumbuliwa huko kwenye nchi baridi, zaidi ya karne moja na nusu (miaka 150) iliyopita. Nchi zilizopo ukanda wa baridi, mazao ya kitropiki (mazao yanayo pendelea joto) ilikua haiwezekani kabisa kulimwa maeneo hayo ya ukanda wa baridi. Ndipo hapo wazo la kuvumbua Greenhouse lilipoibuka. Nchi hizi walianza kutumia teknolojia hii maana nyumba hii ya kijani ilikua ina uwezo wa kutunza joto, na hivyo wakaanza kulima mazao ya ukanda wa joto kama mbogamboga (nyanya, hoho) na matunda. Pamoja na teknolojia hii kuanza kitambo kidogo katika nchi zilizoendelea, lakini kwa upande wa nchi zinazoendelea bado teknolojia hii ni mpya kwa watu wengi.  Teknolojia hii pia inatumika katika nchi za joto, japo kuna utofauti  kati yake na  zile za nchi za ukanda wa baridi.
Faida za Greenhouse
1.     Mavuno yanakua mara 10 hadi 12 zaidi ya kilimo cha eneo la wazi, ikitegemea aina ya mazao yanayolimwa humo, aina greenhouse pamoja na vifaa vya kudhibiti mazingira ya ndani ya greenhouse.
2.     Uhakika wa kuvuna mazao unaongezeka. Maana Greenhouse inaweza kuzuia visababishi vya  uharibifu wa mazao.
3.     Uzalishaji wa mazao katika kipindi chote cha  mwaka, maana huhitaji kusubiri mpaka msimu wa zao ufike ndio ulime.
4.     Uwezo wa kuzalisha kipindi ambacho sio cha msimu (off- season) kwa vile kipindi hiki watu wengi hawazalishi kutokana na mazingira kutoruhusu,  ukiwa na greenhouse una uwezo wa kuzalisha kipindi hicho na ukapata bei ya juu na
5.     Ufanisi katika utumaji wa dawa, viwatilifu katika kudhibiti.
6.     Matumizi ya maji ni madogo sana na udhibiti  wake  ni rahisi. Miundombinu ya umwagiliaji inayotumika hapa ni umwagiliaji wa matone (drip irrigation) ambapo maji yanakwenda pale penye mmea pekee.
7.     Uwezo wa kutunza mimea inayozalishwa maabara kutokana na teknolojia ya tishu (tissue culture technology) mimea inapotoka maabara kabla haijapelekwa shambani inatunzwa kwanza kwenye greenhouse maalumu kwa ajili  ya kuzoea mazingira ya nje kwanza.
8.     Uwezo wa kupanda mimea bila kutumia udongo (soilless culture).  Kutokana na changamoto ya magonjwa na vijidudu vya kwenye udongo kama Nematodes, ndipo uvumbuzi  wa teknolojia ya kupanda mimea kwa kutokutumia udongo ulipotokea

Baadhi ya Nchi zinazofanya vizuri kilimo cha  Greenhouse.
·        Kuna nchi zaidi ya 50 katika dunia ambapo kilimo kinalimwa kwenye greenhouse. Tutaangalia baadhi ya nchi ambazo zimekua zikifanya vizuri kupitia teknolojia hii. Tuanze na Marekani, Marekani  ina eneo takribani 4000 hekta ambazo zina greenhouse kwa ajili ya kilimo cha maua, Marekani kupitia kilimo hicho wanapata pato la zaidi ya Dola bilioni 2.8 (zaidi ya trilioni 5 hela za Tz) kwa mwaka. Nchini Hispania inakadiriwa zaidi 25,000hekta na Italia ni hekta 18,500, zimefungwa  greenhouse kwa kilimo cha pilipili hoho, strawberry, matango, maharagwe machanga,  pamoja na nyanya. Canada greenhouse ni kwa kilimo cha maua na mboga mboga wakati ambapo  hazilimwi kwingine. Mazao maarufu  yanayolimwa kwenye Greenhouse za Canada kama nyanya, matango na hoho.
·        Uholanzi ni zaidi ya hecta 89,600 zipo nchini ya greenhouse. Uholanzi sekta ya greenhouse ndio iliyo bora zaidi duniani. Uholanzi ndio nchi inayoongoza kwa  teknolojia hii na wamepiga hatua mbali sana. Yapo makampuni makubwa ya Kiholanzi yanayotumia teknolojia hii baadhi yao yapo hapa Tanzania katika kilimo cha maua, matunda, mbogamboga, pamoja na mbegu. Mfano : CHAKULACOM, Kili Hortex, Multi flower, Mount Meru Flower, Enza Zaden, RJK ZWAAN (Q-SEM na AFRISEM)
·        Israel: 15000 hekta. Israel ndiyo nchi inayoongoza kwa kuuza maua (cut flowers) nje ya nchi. Japokuwa  nchi ya Israel eneo lake ni kubwa ni jangwa. Pia Nchi ya Israel imekua moja ya nchi zilizopo mstari wa mbele katika teknolojia ya umwagiliaji na Greenhouse. 

·        Uturuki: hekta 10,000 zinalimwa maua na mbogamboga kwa kutumia teknolojia hii ya Green house. Saudi Arabia: 90% ya mazao yanya na tango yanalimwa kwenye green house. Misri  10,000 hekta nyanya, matango na pilipili hoho. Teknolojia ya Greenhouse nchini China inakua kwa kasi sana kuliko nchi yeyote  duniani. Japokuwa teknolojia hii haijaanza muda mrefu kivile huko China lakini mpaka sasa zaidi ya hekta 48,000 tayari zimefungwa Greenhouse.  Nchi nyingine zinzofanya vizuri barani Asia ni kama  Japan (40,000hekta) na Korea kusini (21,000 hekta).

Aina za Greenhouse.
Greenhouse zinagawanyika makundi mbalimbali kutegemeana na vigezo vifuatavyo:
1.     Aina za Greenhouse kwa  kigezo cha sura/umbile (shape)
Zipo aina aina 8 za greenhouse, hapa nitataja chache tu kwa majina yake ya kitaalamu
·        Quonset Greenhouse
·        Saw tooth type
·        Even span type greenhouse
·        Uneven span type greenhouse

2.     Aina za Greenhouse kwa kigezo cha Matumizi
·        Green house zinazoongeza joto (Hizi ni kwa maeneo ya baridi)
·        Greenhouse zinazopunguza joto (hizi ni kwa maeneo ya joto)

3.     Aina za greenhouse kwa kigezo cha matengenezo yake (construction)
·        Greenhouse za miti (Wooden framed structure)
·        Pipe framed structure (Greenhouse zinazotumia mabomba)
·        Truss/Aluminium framed structure ( Geenhouse zinazojengwa kwa vyuma

4.     Aina za Greenhouse kwa kigezo  aina ya zana za ufunikaji (covering types)
·        Greenhouse zinazofunikwa kwa  zana za Vioo (glass)- hizi zinatumika sana maeneo ya baridi kali, ili kutunza joto kwa muda mrefu ndani   greenhouse
·        Greenhouse zinazofunikwa kwa mifuko ya plaski (plastic film)

5.     Aina ya Greenhouse kwa kigezo cha uwekezaji unaofanywa
·        Greenhouse za gharama kubwa (High cost greenhouse) ( Zaidi ya milioni 50)
·        Greenhouse za gharama za kati (medium cost greenhouse) (milioni 20 hadi 50)
·        Greenhouse za gharama ndogo (Low cost greenhouse) (chini ya milioni 20)

Kwa hapa Tanzania Chakulacom tunajenga  Greenhouse na  Nethouse za gharama nafuu tukiwa tumepunguza 20% ya gharama za ujenzi wa kawaida hii inatokana punguzo la kodi na dhamira ya dhati ya serikali katika kuinua uchumi wa mkulima wa Tanzania hivyo karibuni wakulima mchangamikie fursa hi kupitia Chakulacom.

Endelea kufwatilia somo la Greenhouse/Nethouse litaendelea tukielezea faida za kiuchumi kwa baadhi ya mazao......

Kilimo Cha Greenhouse , Huzalisha Faida Kubwa Katika Eneo Dogo Sana Kulinganisha Na Eneo La Wazi

*1.Zao La Nyanya* 
Katika Zao La Nyanya Kuna Aina Mbalimbali Za Nyanya Zinazopandwa Katika Greenhouse , Mimi Nitaelezea Nyanya Iitwayo Kwa Kitaalam “ Montezoul” Inayozalishwa Na Kampuni Ya Kiholanzi Iitwayo “ Afrisem”

Mbegu Ya Montezoul , Hutoa Kilo 25 Kwa Mche Mmoja Ambao Toka Upandwe Hadi Kung’olewa Shambani Huchukua Miezi 6, Yaani Siku 21 Za Kuotesha Miche , Miezi Miwili Na Nusu Matunda Kukomaa Na Miezi Mitatu Mfululizo Ni Ya Kuvuna Tu.

*Mfano : 1,*
Kwa Greenhouse Ya Ukubwa  120m2( Yaani Upana Mita 8 Na Urefu Mita 15), Greenhouse Hii Ina Kuwa Na Jumla Ya Matuta 6, Yenye Urefu Wa Mita 14 Kila Tuta.
-Katika Tuta 1, Zitafungwa Mipira 2 Ya Umwagiliaji ( Double Line)
- Ikiwa Upandaji Wa Kutoka Mche Kwenda Mche Itakuwa Ni Sentimita 50 Kwa Mujibu Wa Maelekezo Ya Mbegu
- Katika Tuta Moja Tutapata Miche 56 Ya Nyanya
- Kwa Matuta 6 Tutakuwa Na Miche 336 Ya Nyanya
- Miche 336 Ya Nyanya Ni Sawa Na Kilo 8400 Za Nyanya Zitakazo Patikana Katika Greenhouse Ya Ukubwa Wa 120m2.
- Kwa Bei Ya Kawaida Sokoni Kilo Moja Huuzwa Tsh 1000- 1500/=
- Chukua Kilo 8400 Kwa Tsh 1000 Utapata Milioni 8,400,000/= Kwa Muda Wa Miezi 3
-Ukipata Soko Zuri Bei Itakuwa Mara Mbili Ama Tatu Ya Bei Ya Kawaida , Na Kwa Kipindi Nyanya Ni Adimu Ukipiga Kwa Kilo Moja Ni Tsh 4000, Hivyo Anatarajiwa Kuingiza  33,600,000/=

*Mfano 2,*
Greenhouse Ya Ukubwa Wa 480m2(Yaani Upana Mita 16 Na Urefu Mita 30)
Hii Inakuwa Na Jumla Ya Matuta 12 Yenye Urefu Wa Mita 29 Kila Tuta
-Katika Kila Tuta Itafungwa Mipira 2 Ya Umwagiliaji Yaani (Double Line)
-Kwa Upandaji Wa Hatua 50sentimita Kutoka Mche 1 Kwenda Mche Mwingine
-Kila Tuta Moja Itaingia Miche 116 Ya Nyanya
-Kwa Matuta 12 Tutakuwa Na Miche 1392
-Miche 1392 Ni Sawa Na Kilo 34,800 Za Nyanya
-Kwa Bei Ya Kawaida Sokoni Kilo Moja Huuzwa Tsh 1000-1500
-Chukua Kilo 34800 Kwa Tsh 1000/= Utapata Tsh 34,800,000/= Kwa Muda Wa Miezi 3 Ya Kuvuna Na Kuuza Tu.
-Ukipata Soko Zuri Bei Itakuwa Mara 2 Ama 3 Ya Bei Ya Kawaida Katika Soko La Kawaida Katika Halmashauri Zetu, Ukivuna kipindi ambacho Nyanya Ni Adimu Bei Imefika Hadi 4000 Kwa Kilo 1, Sasa Chukua Kilo 34,800 Kwa Tsh 4000 Utapata Tsh 139,200,000/= ( Kilimo Cha Kisasa Kinalipa Sana, Utajiri Tumeulalia)

*2. Zao La Tango*

Katika Zao La Tango  Kuna Aina Mbalimbali Za Tango Zinazopandwa Katika Greenhouse , Mimi Nitaelezea Tango  Liitwalo Kwa Kitaalam “ Midas” Inayozalishwa Na Kampuni Ya Kiholanzi Iitwayo “ Afrisem”

Mbegu Ya Midas , Hutoa Kilo 30 -55 Kwa Mche Mmoja Ambao Toka Upandwe Hadi Kung’olewa Shambani Huchukua Miezi Takribani 6, Yaani Mbegu Ikishapandwa Baada Ya Siku 45 Unaanza Kuvuna ,  Na Miezi Mitatu Mfululizo Ni Ya Kuvuna Tu.

*Mfano : 1*,
Kwa Greenhouse Ya Ukubwa  120m2 ( Yaani Upana Mita 8 Na Urefu Mita 15), Greenhouse Hii Ina Kuwa Na Jumla Ya Matuta 6, Yenye Urefu Wa Mita 14 Kila Tuta.
-Katika Tuta 1, Zitafungwa Mipira 2 Ya Umwagiliaji ( Double Line)
- Ikiwa Upandaji Wa Kutoka Mche Kwenda Mche Itakuwa Ni Sentimita 50 Kwa Mujibu Wa Maelekezo Ya Mbegu
- Katika Tuta Moja Tutapata Miche 56 Ya Tango
- Kwa Matuta 6 Tutakuwa Na Miche 336 Ya Tango
- Miche 336 Ya Tango  Ni Sawa Na Kilo 13440( Nimetumia Kilo 40 Kila Mche) Za Tango Zitakazo Patikana Katika Greenhouse Ya Ukubwa Wa 120m2.
- Kwa Bei Ya Kawaida Sokoni  Tango Moja Huuzwa Tsh 500
- Chukua Kilo  13440 Kwa Tsh 500 Utapata Milioni 6,720,000/= Kwa Muda Wa Miezi 3
-Ukipata Soko Zuri Bei Itakuwa Mara Mbili Ama Tatu Ya Bei Ya Kawaida.

*Mfano 2,*
Greenhouse Ya Ukubwa Wa 480m2(Yaani Upana Mita 16 Na Urefu Mita 30)
Hii Inakuwa Na Jumla Ya Matuta 12 Yenye Urefu Wa Mita 29 Kila Tuta
-Katika Kila Tuta Itafungwa Mipira 2 Ya Umwagiliaji Yaani (Double Line)
-Kwa Upandaji Wa Hatua 50 Sentimita Kutoka Mche 1 Kwenda Mche Mwingine.
-Kila Tuta Moja Itaingia Miche 116 Ya Tango
-Kwa Matuta 12 Tutakuwa Na Miche 1392
-Miche 1392 Ni Sawa Na Kilo 55,680 Za Tango
-Kwa Bei Ya Kawaida Sokoni Kilo Moja Huuzwa Tsh 500
-Chukua Kilo 55680 Kwa Tsh 500/= Utapata Tsh 27,840,000/= Kwa Muda Wa Miezi 3ya Kuvuna Na Kuuza Tu.
-Ukipata Soko Zuri Bei Itakuwa Mara 2 Ama 3 Ya Bei Ya Kawaida Katika Soko La Kawaida.

*3. Zao La Hoho*
Katika Zao La Hoho Kuna Aina Mbalimbali Za Hoho Zinazopandwa Katika Greenhouse , Mimi Nitaelezea Zote Aina Tatu Kwa Ujumla Wake, Hoho Za Kijani Ziitwazo “Redjet” , Hoho Nyekundu Ziitwazo “Perisela” Na Hoho Za Njano Ziitwazo ”Ilanga” Zinazozalishwa Na Kampuni Ya Kiholanzi Iitwayo “ Afrisem”

Mbegu Ya Hizi , Hutoa Kilo 11 Kwa Mche Mmoja Ambao Toka Upandwe Hadi Kung’olewa Shambani Huchukua Miezi 6, Yaani Siku 24 Za Kuotesha Miche , Miezi Miwili Na Nusu Matunda Kukomaa Na Miezi Mitatu Mfululizo Ni Ya Kuvuna Tu.

*Mfano : 1*,
Kwa Greenhouse Ya Ukubwa  120m2 ( Yaani Upana Mita 8 Na Urefu Mita 15), Greenhouse Hii Ina Kuwa Na Jumla Ya Matuta 6, Yenye Urefu Wa Mita 14 Kila Tuta.
-Katika Tuta 1, Zitafungwa Mipira 2 Ya Umwagiliaji ( Double Line)
- Ikiwa Upandaji Wa Kutoka Mche Kwenda Mche Itakuwa Ni Sentimita 40 Kwa Mujibu Wa Maelekezo Ya Mbegu
- Katika Tuta Moja Tutapata Miche 70 Ya Hoho
- Kwa Matuta 6 Tutakuwa Na Miche 420 Ya Hoho
- Miche 420 Ya Hoho  Ni Sawa Na Kilo 4620 ( Nimetumia Kilo 11 Kila Mche) Za Hoho Zitakazo Patikana Katika Greenhouse Ya Ukubwa Wa 120m2.
- Kwa Bei Ya Kawaida Sokoni  Hoho , Kilo Moja Huuzwa Tsh 3000
- Chukua Kilo 4620 Kwa Tsh 3000 Utapata Milioni 13,860,000/= Kwa Muda Wa Miezi 3.
-Ukipata Soko Zuri Bei Itakuwa Mara Mbili Ama Tatu Ya Bei Ya Kawaida , Na Kwa Kipindi Hiki , Kwa Jiji La Dar Es Salaam Hasa Hoho Za Rangi Kilo Inafika Hadi 9000, Hivyo Ukichukua  Kilo 4620 Kwa Tsh 5000 Utapata Tsh 23,100,000/=

*Mfano 2,*
Greenhouse Ya Ukubwa Wa 480m2(Yaani Upana Mita 16 Na Urefu Mita 30).
Hii Inakuwa Na Jumla Ya Matuta 12 Yenye Urefu Wa Mita 29 Kila Tuta
-Katika Kila Tuta Itafungwa Mipira 2 Ya Umwagiliaji Yaani (Double Line)
-Kwa Upandaji Wa Hatua 40sentimita Kutoka Mche 1 Kwenda Mche Mwingine.
-Kila Tuta Moja Itaingia Miche 145 Ya Hoho
-Kwa Matuta 12 Tutakuwa Na Miche 1740
-Miche 1740 Ni Sawa Na Kilo 19140 Za Hoho
-Kwa Bei Ya Kawaida Sokoni Kilo Moja Huuzwa Tsh 3000
-Chukua Kilo 19140 Kwa Tsh 3000/= Utapata Tsh 57,420,000/= Kwa Muda Wa Miezi 3 Ya Kuvuna Na Kuuza Tu.
- Na Kwa Kipindi Hiki , Kwa Jiji La Dar Es Salaam Hasa Hoho Za Rangi Kilo Inafika Hadi 9000, Hivyo Ukichukua  Kilo 19140 Kwa Tsh 5000 Utapata Tsh 95,700,000/=

Pamoja na offer ya 20% Chakulacom tutakuunganisha na soko la uhakika ambalo sisi tuna mkataba nalo hivyo jukumu la wapi utauza bidhaa yako ni lakwetu.

Pia tuta ukatia Bima mradi wako ili kuepuka hasara zisizo zuilika Kama Moto,Mafuriko n.k

KILIMO BORA CHA MIGOMBA

MIGOMBA - KANUNI ZA KILIMO BORA

Hapa Tanzania kilimo cha migomba kimekuwepo Kwa miaka mingi. Kilimo hiki ni maarufu sana kwa sababu zao la ndizi limekuwa likitumika kama chakula kikuu kwa baadhi ya mikoa kama vile Kagera, Kilimanjaro na Mbeya na hivyo kulifanya muhimu, kufuatia mazao ya mahindi, mpunga, mtama, muhogo,viazi na mazao ya jamii ya kunde kama vile maharage.
Zao la ndizi linaweza kuwa moja kati ya mazao ya biashara iwapo litazalishwa kwa kufuata kanuni bora za uzalishaji wa zao hilo, ikwa ni pamoja na kupanda aina bora ya migomba inayozaa ndizi zinazotambulika katika masoko ya kimataifa.

ASILI YA MIGOMBA
Asili ya migomba ni nchi za Malaysia na India ambazo ziko Kusini Mashariki mwa Asia. Migomba inayolimwa sasa imetokana na migomba ijulikanayo kama Musa balbisiana ambayo asili yake ni India, na Musa acuminataambayo asili yake ni Malaysia. Kutoka Malaysia na India migomba ilifika Afrika Mashariki katika karne ya tano

MAENEO YANAYOLIMWA MIGOMBA NCHINI
Nchini Tanzania mikoa inayoshughulika na kilimo cha migomba na kuzalisha zao la ndizi kwa wingi ni pamoja na Kagera, Kilimanjaro, Mbeya, Arusha, Manyara, Mara, Tanga, Morogoro, Kigoma, na Pwani. Hata hivyo zao hili linaendelea kuenea katika mkoa mingine nchini ikiwa ni pamoja na Dar es salaam,, Mwanza, Ruvuma, Shinyanga na Lindi. Pia Dodoma na Singida.

Kilimo cha migomba kinaweza kufanyika katika kipindi chote cha mwaka kulingana na kiasi na mtawanyiko wa mvua hasa mabondeni au kwa umwagiliaji.

MATUMIZI
Kilimo cha migomba kina faida nyingi, baadhi ya faida za migomba ni
#zao la ndizi
#Zao la chakula
#Zao la Biashara
#Kutengenezea pombe
#Kulisha mifugo
#Kutengenezea mbolea (mboji)
#Matandazwa shambani (mulch)
#Kutoa kivuli
#Kutoa nyuzi
$Kutengenezea vitu vya sanaa
1Kamba
1Malighafi ya kutengeneza vyakula na vinywaji mbalimbali.
1Dawa
Majani kama miamvuli, sahani, vikombe n.k

Ndizi kwa ajili ya chakula hutumika kwa kutengeneza vitu mbalimbali-:
#Makangale (Banana figs)
#Poda (Powder)
#Chenge (chips)
#Jeya (flakes),
#Juisi,
#Lahamu (jam)
#Vinywaji baridi, kama soda
#Mvinyo (Wine)
#Pombe kali
#Hamira

UZALISHAJI
Zao la ndizi likizalishwa kwa utaalamu unaokubalika huweza kutoa mazao yenye ubora wa hali ya juu na kuongeza uzalishaji kwa eneo. Mambo yafuatayo yafaa kuzingatiwa katika uzalishaji wa zao hili.

(a) Hali ya hewa
Kiasi cha chini cha mvua kifaacho ni 100mm kwa mwezi au 1200mm kwa mwaka. Mwinuko ni kutoka usawa wa bahari hadi mita 1800 juu ya usawa wa bahari. Zaidi ya mwinuko huo migomba haikui vizuri. Kiasi cha joto kinachofaa ni nyuzi joto za sentigredi 25 hadi 30 chini ya nyuzi joto 16 migomba haikui vizuri. Migomba hustawi vizuri kwenye udongo wenye rutuba ya kutosha, kina kirefu, usiotuamisha maji na pia usiwe na chumvi. Chachu ya udongo inafaa iwe kati ya pH 5 hadi 8.

(b) Aina za ndizi
Kuna aina nyigi sana za ndizi. Nchini Tanzania ndizi zinazozalishwa, zipo za aina nyingi ambazo hutofautiana kwa majina kutokana na eneo au mkoa unaozalisha. Hata hivyo zinaweza kugawanywa katika makundi mawili.

Aina ambayo huliwa kwa kuzichoma, kukaanga au kupikwa zikichanganywa na vyakula vingine kama vile nyama. Aina za ndizi hizo ni pamoja na Mzuzu, Mshale, Matoke, Bokoboko na Mkono wa Tembo.

Aina nyingine ni zile ambazo huliwa kama matunda, aina hizo ni kama vile Kisukari, Kimalindi, Mzungu na Mtwike.
Kuna aina nyingine za ndizi ambazo kwa sasa huzalishwa hapa nchini ambazo zina fahamika kwa ubora wake katika masoko ya ndizi ya kimataifa. Aina hizi ni pamoja na Williams, Grand Naine, Pazz, Jamaica, Gold Finger, Nyingine ni Uganda green, Embwailuma Giant na Chinese Cavendish.

(c) Utayarishaji wa shamba
Safisha sehemu inayohusika kwa kutumia zana ulizonazo.
Ngoa visiki vyote na mizizi yake yote
Lima sehemu hiyo kwa kutumia jembe la mkono, rato, au trekta ili kuwezesha mizizi laini ya migomba kupenya ardhini kwa urahisi.
Baada ya visiki na magugu yote kuondolewa na hivyo ardhi kuwa wazi, uchimbaji wa mashimo ya kupandikiza machipukizi au miche ya migomba unaweza kufanyika.

(d) Nafasi ya kuchimba mashimo
Mashimo yatachimbwa kwa nafasi inayokusudiwa kutumika kati ya mashina ya migomba na kati ya mistari kama ifuatavyo:-

- Migomba inaweza kupandwa kwa nafasi ya Umbali wa meta 2.75 kwa 2.75 kwa migomba mifupi kama Kimalindi na Kisukari. (Mashina 1,331 kwa hekta )
- Umbali wa meta 3 kwa meta 3 kwa migomba ya urefu wa kati kama Jamaica na Mshale (Mashina 1,110 kwa hekta)
- Umbali wa meta 3.6 kwa meta 3.6 kwa migomba mirefu zaidi kama Uganda green Mashina 760 kwa hekta).

(e) Uchimbaji mashimo.
Uchimbaji mashimo inafaa ufanywe mapema kiasi cha juma moja hadi mwezi kabla ya muda wa kupanda. Shimo lichimbwe kwa kutenganisha udongo wa juu na wa chini.

Vipimo vya shimo ni vyema vikazingatiwa. Iwapo utachimba shimo la mviringo litafaa liwe na kipenyo cha sentimeta 60 hadi 90 na kina cha sentimeta 60 hadi 90. Iwapo utachimba shimo la mstatili au mraba litakuwa na urefu, upana na kina cha sentimeta 60 hadi 90, kutegemea kiasi cha mbolea kilichopo na kiasi cha kvua kinachonyesha sehemu hiyo. Uwekaji wa mbolea hufuatia mara baada ya mashimo kuwa tayari. Kiasi cha madebe 5 ya mbolea ya samadi iliyooza vizuri au mboji iwekwe kwenye lundo la udongo wa juu kando ya kila shimo na ichanganywe kisha mchanganyiko wa mbolea na udongo urudishiwe katika shimo kisha kijiti kichomekwe katikati ya shimo hilo, ilikuonyesha sehemu ambapo mche au chipukizi litapandwa.

(f) Kuchagua machipukizi bora
Machipukizi mazuri yanayofaa kwa mbegu ni yale yenye sifa hizi hapa chini: -
Sifa za chipukizi bora
- Liwe chipukizi sime, yaani lenye majani membamba na siyo
chipukizi maji yaani lisiwe lenye majani mapana.
- Litoke kwenye mgomba (shina) wenye afya nzuri, usiokuwa na magonjwa, minyoo ya mizizi, wala vifukusi vya migomba.
- Litoke kwenye mgomba wenye sifa ya kuzaa mikungu mikubwa.
- Liwe na afya nzuri na lisiwe na dalili za ugonjwa, wadudu, au mayai ya vifukusi.
- Urefu uwe kati ya meta 1 na meta 2
- Kipenyo cha sehemu ya chini ya shina la chipukizi (tunguu) kiwe ni kati ya sentimeta 15 hadi 25.

(g) Upandaji wa machipukizi
Wakati unaofaa kupanda machipukizi ni mwanzoni mwa msimu wa mvua. Chomoa kile kijiti na chimba shimo la kiasi cha sentimeta 30x30 katikati ya shimo lililojazwa mchanganyiko wa udongo na samadi kisha panda chipukizi hilo.

Rudishia udongo na hakikisha tunguu lote limefunikwa vizuri. Shindilia udongo ili chipukizi lisimame wima imara. Machipukizi yanayo tarajiwa kupandwa yanatakiwa kuondolewa mizizi yote ili kudhibiti minyoofundo na fukuzi wa migomba.
Pia maji ya moto au dawa kama vile furadani inaweza kutumika kuulia wadudu kwenye mizizi ya migomba.

UTUNZAJI WA SHAMBA NA MIMEA.
(a) Uwekaji wa matandazwa.
Kazi hii ni vyema ikafanywa mara baada ya kupanda kama inawezekana. Matandazo yawe ni makavu na unene wa sentimeta 15 ili kuhifadhi unyevu, kuzuia magugu na yakioza yataongeza mbolea.

(b) Uongezaji wa mbolea
Baada kupanda ni vyema kuongeza mbolea madebe 2 kuzunguuka shina la migomba kila baada ya miaka miwili au mitatu. Mbolea hii inatakiwa kuchanganywa na udongo na kufunikwa kwa matandazwa.

(c) Umwagiliaji maji shambani
Migomba huhitaji maji mengi. Wakati wa kiangazi. Inafaa kumwagilia ili kuto kupunguza sana ukubwa na wingi wa ndizi zinazotarajiwa kuvunwa kwa mwaka. Kiasi cha maji kinachotakiwa kwa wiki ni milimita 25, yaani eneo linalo zunguka shina la migomba lilowe kabisa.

(d) Kupunguzia machipukizi
Inatakiwa kupunguza mimea ya migomba kwa kila shina na kubaki mimea mitatu tu, yaani Mgomba wenye ndizi (Mama), Mgomba mkubwa ambao bado haujazaa lakini unakaribia kuchanua (Mtoto), Mgomba mchanga uliochipua hivi karibuni ( Mjukuu)

(e) Uondoaji wa Majani Makavu
Mimea ya migomba inafaa iondolewe majani yote makavu ili kuondoa uwezekano wa kuwepo mazalia ya wadudu na magonjwa, kuruhusu mionzi ya jua na kufanya urahisi wa kuhudumia shamba .Pia hufanya shamba kuonekana safi.

(f) Uondoaji wa ncha mwishoni mwa matunda
Baada ya mkungu kutoa ndizi, ua hunyauka na kubakiza ncha mwishoni mwa matunda. Ncha hizo hupaswa kuondolewa .Huduma hii husaidia kupunguza uwezekano wa kujeruhi matunda wakati wa kusafirisha jambo ambalo kupunguza ubora wa tunda.

(g) Kuweka Miega
Miega ni nguzo au kamba ambazo hutumika kuzuia migomba iliyobeba mikungu mikubwa isianguke kutokana na uzito mkubwa. Miega ni ya lazima katika sehemu zenye upepo mkali. Kazi hii inatakiwa kufanywa kwa uangalifu ili isijeruhi ndizi na mgomba wenyewe.

(h) Uondoaji wa kichombezo cha ua la kiume (Shumba)
Uondoaji wa shumba huwezesha matunda kukua vizuri, kuongezeka uzito wa mkungu pia huzuia magonjwa kama vile ugonjwa wa mnyauko wa migomba (Banana Baterial Wilt), ugonjwa wa Majivu nchani mwa matunda(Cigar end rot). Ukataji hufanyika juu ya kovu la pili baada ya kichana cha mwisho, kwa kutumia kisu kikali.

UVUNAJI
Zao la ndizi huweza kuanza kuvunwa katika kipindi cha miezi 9 hadi miezi 15 tangu kupandwa kwa chipukizi. Muda wa kuvunwa hutegemea hali ya hewa. Katika sehemu za joto ndizi huvunwa mapema zaidi kuliko sehemu za baridi. Pia migomba iliyopandwa kwa kutumia machipukizi huzaa mapema kuliko iliyopandwa miche iliyozalishwa kwa chupa (tissue culture)

MATUMIZI YA RIBONI
Riboni za rangi moja (au alama ya kamba) hufungwa kwenye migomba ya umri mmoja mara tu inapoanza kuchanua, na riboni ya rangi nyingine hufungwa kwenye migomba itakayoanza kuchanua wiki mbili hivi zinazofuata na kuendelea hivyo ili kurahisisha kuitambulisha mikungu ambayo itavunwa kwa wakati mmoja. Pia matumizi ya riboni hurahisiha utunzaji wa kumbukumbu ili kujua ni lini na ni mikungu mingapi itavunwa.

WAKATI UNAOFAA KUVUNA
Mkungu wa ndizi huweza kuvunwa katika hatua tofauti kulingana na matumizi, aina na mahitaji ya soko. Mkungu huachwa kwenye mgomba mpaka vidole (matunda ) vimejaa. Uzito wa mkungu hongezeka haraka katika wiki mbili za mwisho, ambapo migongo ya ndizi hutoweka.

Ndizi zinaweza kuvunwa zikiwa zimekomaa na zimeiva kwa kiasi cha asilimia 75 kwa ajili ya kusafirishwa mbali, pia zinaweza kuvunwa zikiwa kukomaa na zimeanza kuiva kwa ajili ya soko la karibu, au zikiwa zimekomaa na kuiva kabisa kwa ajili ya soko na matumizi ya nyumbani Njia bora ya kukata mkungu, ni ile inayohakikisha kuwa mkungu wa ndizi hauanguki chini na kuvunja, kuchubuan au kuharibu ndizi, jambo ambalo litapunguza ubora. Ukichelewa kuvuna ndizi zinaweza kuharibiwa na ndege, wanyama, wadudu au kuibiwa.

UBORA WA NDIZI
Ndizi zenye sifa nzuri sokoni ni zile ambazo zimekomaa kwa kiasi kinachotakiwa na zenye vidole vyenye urefu mzuri na visivyo na michubuko. Pia ziwe hazijashambuliwa na magonjwa wala wadudu waharibifu.

KIASI CHA MAVUNO
Mavuno ya ndizi hutegemea zaidi aina ya migomba, hali ya hewa, utunzaji wa mimea shambani. Mavuno huweza kufikia hadi tani 60 au zaidi kwa hekta kwa mwaka. Hata hivyo mavuno mazuri kwa mkulima wa kawaida yasipungue kati ya tani 20 hadi 30 kwa hekta kwa mwaka.

MAGONJWA
Ugonjwa wa hatari sana ulioingia hivi karibuni katika wilaya ya Muleba na maeneo mengine mkoani Kagera kutoka nchi jirani ya Uganda ni wa Mnyauko wa migomba unaosababishwa na bakteria (Banana Bacterial Wilt). Magonjwa mengine yanayosumbua zao hili ni Kuoza tunguu, Ugonjwa wa panama, Ugonjwa wa majivu nchani mwa tunda, Sigatoka, na Moko.

WADUDU WAHARIBIFU
Wadudu wanaosumbua zaidi hili ni Minyoo fundo (Banana nematodes), na Vifukuzi (Banana weevils).

UDHIBITI WA MAGONJWA NA WADUDU WAHARIBIFU
Magonjwa na wadudu hawa huweza kuepukwa kwa kufuata kanuni bora za uzalishaji wa zao hili. kama usafi wa shamba na kuchagua chipukizi bora. Au kupanda miche iliyozalishwa kwa chupa (Tissue culture banana seedlings) Hata hivyo mara matatizo haya yakitokea muone mtaalam wa kilimo aliye karibu ili aweze kukupa ushauri wa dalili za ugonjwa wa mnyauko wa migomba unaosababishwa na bakteria

FAIDA ZAKE. -

1. Ndizi ni tunda lenye vitamin nyingi na madini kadhaa

Vitamin B6 na C hupatikana kwenye ndizi. Vitamin B6 ipo katika kiwango kikubwa kwenye ndizi ukilinganisha na Vitamin C ambayo ni kidogo. Madini yanayopatikana kwenye ndizi ni magnesium, manganese na potassium. Madini ya magnesium na manganese yana compound inayojulikana kama ‘’cytokinin’’ ambayo huongeza idadi ya chembe chembe nyeupe za damu hivyo huboresha na kuongeza kinga ya mwili.

Madini ya potassium nayo husaidia kudhibiti shinikizo kubwa la damu na kuimarisha utendaji kazi wa moyo. Vile vile madini ya potassium huzuia upotevu wa madini muhimu ya calcium mwilini ambayo hutumika katika utengenezaji wa mifupa. Kwa kifupi vitamins na madini yanayopatikana kwenye ndizi husaidia kupambana na seli za saratani.

2. Ndizi husaidia kupambana na vidonda vya tumbo

Sio tu kwamba ndizi hupambana na seli za saratani lakini pia hukinga tumbo kupata vidonda vya tumbo kwa uwezo wa mchanganyiko mbalimbali  ilizonazo. Compaunds hizi zinazopatikana kwenye ndizi hujenga tabaka nene kwenye kuta za tumbo ambazo hukinga tumbo kuathirika na tindikali ijulikanayo kama ‘’hydrochloric acid’’. Pia ndizi zina enzyme inayojulikana kama ‘’protease inhibitor’’ ambayo huzuia bakteria wasababishao vidonda vya tumbo. Hii ni faida ilioje. Yani ukila ndizi tu unaweza usimwone daktari kwaajili ya tatizo la vidonda vya tumbo.

3. Ndizi huboresha ngozi

Kama ilivyo ngozi yako maganda ya ndizi nayo ni muhimu pia kwani yanaweza kupendezesha kabisa ngozi yako kama yakisagwa vizuri na matunda mengine kama parachichi. Virutubisho hivyo kwa pamoja hulainisha ngozi na kuifanya yenye muonekano mzuri wa kung’aa.

4. Ndizi huongeza nguvu mwilini

Ili uweze kufanya kazi zako kwa umahiri ni lazima mwili uwe na nguvu. Ndizi mbivu huwa na sukari ujulikanayo kama ‘’glucose’’ ambayo huongeza nguvu mwilini. Sukari hii inahitajika katika kiasi maalum mwilini.

5. Kambakamba za kwenye ndizi  husaidia kuimarisha mfumo wa chakula

Ni kweli kabisa kambakamba za kwenye ndizi husaidia chakula kuteleza vizuri kwenye njia ya chakula. Kwa maana hiyo chakula kinaweza kupita kirahisi bila kipingamizi.

6. Hii labda ndio ulikuwa hujui kabisa ‘’ndizi husaidia kupunguza stress na kukufanya uwe katika mood nzuri.’’

Unaweza kujiuliza kivipi? Kama ulikuwa hujui ndizi zina kemikali mahsusi iitwayo ‘’tryptophan’’ ambayo iwapo mwilini hubadilishwa na kuwa ‘’serotonin’’. Kemikali hii ya serotonin iwapo mwilini husaidia mtu ajisikie vizuri na kuwa katika mood nzuri na hatimaye kupunguza stress. (msongo wa mawazo)

KILIMO BORA CHA NYANYA

KILIMO BORA CHA NYANYA

   Hali ya Hewa:
Nyanya hustawi vizuri zaidi kwenye mazingira ya joto la wastani kuanzia nyuzi joto 18-27 sentigreti. Mvua nyingi husababisha mlipuko wa magonjwa ya ukungu kama vile Baka jani chelewa n.k.)
Udongo:
Nyanya hustawi kwenye aina zote za udongo kuanzia udongo wa kichanga, mweupe wa tifutifu hadi udongo wa mfinyanzi, ili mradi uwe na mboji ya kutosha na usiosimamisha/tuamisha maji. Pia uwe na uchachu wa wastani yaani pH 6.0 – 7.0.

Aina za Nyanya
Kotokana na uchavushaji, nyanya zinagawanyika makundi mawaili:
1. OPV (Open Pollinated Variety) – Aina za kawaida. Mfano Tanya, Mwanga, Onyx n.k
2. Hybrid – Chotara: Hizi ni aina zenye mavuno, mengi, zilizoboreshwa zaidi. kati ya hizo zipo aina fupi,za kati na ndefu. Mfano Victory F1, Anna F1, Kipato F1, Monica F1, Kilele F1 n.k

Kutokana na tabia ya ukuaji, nyanya zinagawanyika katika makundi matatu:
1. Aina fupi (determinate) kwa mfano Tanya, Cal J, Mwanga, Onyx, Roma VF n.k. Hizi huweza kuvunwa mara 2 hadi 3.
2. Saizi ya Kati. – Hizi ni zile nyanya ndefu kaisi (sio ndefu sana), kitaalamu zinaitwa semi determinate varieties. Mfano wa nyanya aina hii ni Kipato F1. Aina hizi unaweza kuvuna mivuno 3 hadi 5
3. Aina ndefu ( intermediate) kwa mfano ANNA F1, Victory F1, Tebgeru 97. Aina hizi hufanya vizuri zaidi zinapopandwa ndani ya greenhouse. Uvunaji wake ni wa muda mrefu, kuanzia mivuno  5 na kuendelea, zipo ambazo zinavunwa hata zaidi ya miezi 6, yaani hiyo miezi 6 ni ya uvunaji tu.

Katika karne hii ya 21, nyanya zinazopendelewa kulimwa zaidi na wakulima, ni zile zinazoweza kuvumilia magonjwa, zinazo zaa sana, na zenye ganda gumu ili kufanikisha usafirishaji, na kuhifadhika kwa siku nyingi bila kuharibika mapema.
Kuandaa Kitalu cha Nyanya
Mambo muhimu ya kuzingatia:
• Kitalu kiwe karibu na maji ya kutosha na ya kudumu
• Kiwe sehemu iliyowazi na yenye udongo ulio na rutuba ya kutosha
• Eneo la kitalu kama ni kubwa liwe tambarare au na mwiinuko kidogo ili kuepuka maji yasituame kwenye kitalu, mtelemko ukiwa mkali sana nao sio mzuri kwani husababisha mmomonyoko wa udongo.
• Kitalu kiwe sehemu ambayo haikuwa na zao la nyanya au viazi mviringo (au mazao ya jamii ya nyanya k.m. mnavu, biringanya n.k.)
• Kiwe sehemu ambayo ni rahisi kupata huduma zote muhimu kwa urahisi, ikiwa ni pamoja na uhamishaji wa miche kwenda sehemu nyingine. Pia
kurahisisha usambazaji wa miche kwenda sehemu nyingine.

Kuandaa Matuta ya Kusia Mbegu za Nyanya
Aina ya matuta:
– matuta ya makingo (sunken seed bed)
– matuta ya kunyanyulia udongo (raised seed bed)
– matuta ya kawaida (flat seed beds)
Mambo Muhimu ya Kuzingatia wakati wa Kuandaa Matuta
• Tuta liwe na upana kati ya sentimita 90-120, na urefu wowote, [ili mradi muhudumu anaweza kutoa huduma nyingine zote kitaluni bila kukanyaga miche].
• Kwatua/lima kina kirefu cha kutosha kiasi cha sentimita 15-20 ili mizizi iweze kusambaa vizuri ardhini.
• Choma takataka juu ya kitalu, au funika tuta kwa nailoni, majuma 4-8 ili kuua vimelea vya magonjwa na wadudu.
• Wakati wa kuandaa, kitalu, ongeza mbolea aina ya samadi/vunde au mboji kwenye udongo kisha kwatua ili ichanganyike vizuri na udongo.
• Changanya kiasi cha debe 1 hadi 2 kila baada ya mita moja (hatua moja) mraba.
• Tuta lisiwe na mabonde mabonde au mawe mawe ambayo yanaweza kuzuia usambaaji mzuri wa mbegu kwenye tuta, lisawazishwe vizuri ili kuhakikisha usambazaji mzuri wa mbegu na kuepuka mbegu kufukiwa chini mno kiasi ambacho hazitaota.

Faida na Hasara za Matuta yaliyotajwa hapo juu

1. Matuta ya kunyanyulia udongo (raised seed beds);
Faida:
– matuta ya namna hii huruhusu maji, hewa na mizizi kupenya kwenye udongo kwa urahisi zaidi.
– Mazao ya mizizi hupata nafasi ya kutosha kutanuka haraka zaidi
– Matuta haya hayatuamishi maji kama mengine, hivyo hutumika zaidi kwenye maeneo yanayokuwa na mvua mara kwa mara.

Hasara:
– Matuta ya namna hii yana sababisha sana mmomonyoko wa udongo kama hayakutengenezwa vizuri.

2. Matuta ya makingo (sunken seed beds):
Faida:
· matuta haya ni rahisi kutengeneza
· hutumika wakati wa kiangazi ili kuhifadhi maji na unyevu
· nyevu mdogo unaopatikana ardhini
· ni rahisi kumwagilia kwa kutumia maji ya mfereji au bomba
· huhifadhi unyevu nyevu kwenye ardhi kwa muda mrefu
· huzuia mmomonyoka wa ardhi
Hasara:
· Matuta ya aina hii hayawezi kutumika kwenye maeneo yenye  mvua nyingi.
3. Matuta ya kawaida (flat seed beds):
Faida:
· ni rahisi sana kutengeneza kwani udongo ukisha kwatuliwa
· na kusambazwa mbegu huoteshwa
· ni rahisi kutumia eneo kubwa kuotesha mbegu
Hasara:
Matuta ya aina hii hayawezi kutumika kwenye maeneo yenye mvua nyingi.

Kusia Mbegu
• Hakikisha ubora na uotaji wa mbegu kabla ya kuzipanda kitaluni (germination test)
• Weka mistari kwenye tuta kulingana na ukubwa wa tuta, lakini mistari isiwe chini au zaidi ya sentimita 15-20 toka mstari hadi mstari
• Kina cha mistari kisiwe cha kutisha bali kiwe kati ya sentimita 1-2
• Matuta yapate maji ya kutosha siku moja kabla ya kusia mbegu. Ni vizuri kutumia chombo cha kumwagilia (watering can).
• Mbegu ziatikwe kwenye mistari na zisambazwe vizuri ili kufanikisha usambaaji mzuri wa mbegu kwenye tuta. Changanya mchanga laini na mbegu kisha sambaza kwenye mistari iliyoandaliwa kwenye tuta.
Mbegu zinaweza pia kuatikwa kwenye tuta bila mistari, lakini zisambazwe kwa uwiano mzuri kwenye tuta ili kupunguza msongamano. Msongamano husabisha magonjwa ya fangasi kama vile kinyausi (damping off) au ukungu (blight).
• Weka matandazo kiasi cha kutosha ambacho hakitazuia kuota kwa
mbegu.
• Mara baada ya kuatika mbegu, mwagilia maji kiasi cha kutosha kulingana na unyevu nyevu ulioko ardhini

Mambo ya Kuzingatia baada ya kusia mbegu pamoja na Matunzo Kitaluni
• Mwagilia maji kwenye kitalu baada ya kuotesha kulingana na unyevu nyevu uliopo kwenye udongo.
• Miche yote ikisha ota, ondoa matandazo, kisha weka chanja ili kupunguza mionzi ya jua ambayo inaweza kuunguza miche michanga. (kipindi cha baridi si muhimu sana)
• Punguzia miche (thinning) ili ibakie kwenye nafasi ya kutosha. Hivyo miche ibakie kwenye umbali wa sentimita 2.5 – 4. Hii itapunguza magonjwa ya ulemavu na mnyauko, pia itasaidia kupata miche bora na yenye nguvu.
• Endelea kumwagilia hadi miche ifikie kimo kinachofaa kuhamishia shambani.
• Punguza kiwango cha umwagiliaji maji, siku chache kabla ya kuhamishia miche shambani, yaani siku 7-10.

Maandalizi ya Shamba la Nyanya
• Shamba la nyanya liandaliwe mwezi 1-2 kabla ya kupanda miche.
• Mara baada ya kulima choma nyasi juu ya udongo au ondoa magugu yote yanayoweza kuhifadhi wadudu na magonjwa ya nyanya.
• Siku moja au mbili kabla ya kuhamishia nyanya shambani, mwagilia sehemu iliyoandaliwa kwa ajili ya kuhamishia nyanya.
• Nafasi kati ya mche hadi mche ni wastani wa sentimita (50-60) x (50-75) kutegemeana na aina au hali ya hewa. Kama ni kipindi cha baridi ni vyema nyanya zikapandwa mbalimbali ili kuruhusu mzungungo wa hewa na kuzuia magonjwa ya fangasi.
Kanuni na Mbinu za kuhamisha miche toka Kitaluni kwenda shambani (TransplantingRules)
• Mwagilia miche masaa machache kabla ya kuhamishia miche shambani ili wakati wa kung’oa miche mizizi ishikamane vizuri na udongo.
• Kabla ya kuhamisha miche, mashimo yawe yamekwisha andaliwa katika nafasi zinazo stahili huko shambani.
• Miche ihamishwe wakati wa jioni ili kuepuka madhara yanayoweza kusababishwa na jua.
• Kwa ujumla karibu mazao yote ya mboga mboga huwa tayari kuhamishiwa shambani yakiwa na majani kamili kati ya 2-6 pamoja na mizizi mingi iliyostawi vizuri.
• Mche lazima uwe na afya nzuri, uwe umenyooka vizuri, hivyo miche yote iliyonyongea au myembamba kupita kiasi isichukuliwe wakati wa kupeleka shambani.
• Ng’oa miche kwa uangalifu hasa pamoja na udongo wake kwa kutumia vifaa husika ili mizizi isidhurike.
• Miche ihamishiwe shambani mapema mara baada ya kung’olewa toka kitaluni.
• Wakati wa kuhamisha miche, uangalifu mkubwa utumike ili kutoharibu miche/mizizi.

Jinsi ya kupanda miche:
• Hamisha miche toka kitaluni pamoja na udongo wake
• Sambaza mizizi vizuri kwenye shimo bila kukunja.
• Fukia miche kina kile kile ambacho shina lilikuwa limefukiwa bustanini.
• Mwagilia maji ya kutosha kulingana na unyevunyevu uliopo kwenye udongo kasha weka matandazo na kivuli ili kupunguza uharibifu unaosababishwa na mionzi ya jua.

Mambo muhimu ya kuzingatia baada ya kuhamishia Miche Shambani
• Kagua shamba mara kwa mara ili kujua maendeleo au matatizo yaliyoko shambani mapema
• Hakikisha shamba ni safi wakati wote, palilia shamba na hakikisha magugu yote hasa yale ya jamii ya nyanya yamelimiwa chini.
• Ondoa mimea iliyoshambuliwa na magonjwa au ondoa sehemu zilizoshambuliwa, kisha zifukiwe chini au kuunguza moto.
• Punguza matawi na vikonyo ili kuongeza mwanga wa kutosha kwenye nyanya pamoja na kuruhusu mzunguko wa kutosha wa upepo na kusababisha mazingira magumu ya wadudu maadui kwenye nyanya, hasa wale wanaopenda kiza na magonjwa yanayopendelea unyevunyevu.

Utunzaji wa shamba la nyanya:
1.      Uwekaji wa matandazo (Mulching)
Matandazo yanasaidia kufunika ardhi ili kutunza unyevunyevu, kuzuia magugu, pia matandazo yanasaidia kuzuia matunda ya nyanya yasigusane na udongo ambapo yanaweza kuoza. Matandazo yanaweza kua ya aina mbalimbali, kama vile majani makavu, nyasi au hata maranda yanayatokana na miti wakati wa upasuaji mbao (sawdust). Matandazo ya aina hii ni mzuri zaidi ya yale ya plastiki ambayo sio rahisi kuoza. Matandazo ya nyasi, maranda au maja
ni yakioza yanakua mbolea nzuri na kurutubisha ardhi. Uwekaji wa matandazo una ufanisi kwenye kilimo cha eneo dogo, ila kwa maeneo makubwa, upatikanaji wa matandazo unakawa ni changamoto.

2.     Kusimika miti ya kufungia mmea (Staking)
Uwekaji wa miti/mambo kwa ajili ya kusaidia mmea wa nyanya, kunasaidia nyanya zisianguke au kutambaa kwenye udongo kitu ambacho kinaweza kusababisha madhara kama magonjwa.  Miti inapaswa kuwekwa wiki 2 hadi 3 baada ya upandikizaji wa miche.

Uwekaji wa miti unasaidia ukuaji wa nyanya na hivyo kupelekea kuzaa zaidi. Kwa aina ndefu za nyanya uwekaji miti hauepukiki ni lazima uweke miti ya kueleweka ambayo itaruhusu ukuaji mzuri, pia miti lazima iwe imara ili kuweza kustahimili mzigo wa nyanya pindi nyanya itakapokua imezaa vizuri. Kwa nyanya fupi (determinate) na saizi ya kati (semi determinate kwa mfano kipato F1) Tumia fito ndefu (mt 1.5) na nene (cm 4-5)  pamoja na kamba ngumu hasa za katani au kudu.
Kwa nyanya ndefu ( indeterminate mfano victory F1, Anna F1) ni bora zaidi utumie nguzo nene/milunda urefu Mt 2.5 unene sm 10-12 pamoja na waya na kamba nzuri za kudu ( zitatengeneza umbo kama la njia ya umeme). zoezi lifanyike kabla ya mimea kuanza kuweka maua

3.     Umwagiliaji
Nyanya hazivumilii ukame. Mavuno yanapungua kwa kiwango kikubwa endapo nyanya zitakosa maji. Ni muhimu kumwagilia mara kwa mara, hasa kama nyanya unalima kipindi cha kiangazi ambapo hakuna mvua.  Kiwango cha maji ya umwagiliaji kinategemea aina ya udongo pamoja na hali ya hewa. Udongo wa mfinyazi umwagiliaji ufanyike mara 2 mpaka mara 3 kwa wiki. Udongo wa tifutifu na Kichanga, umwagiliaji ni Mara moja kwa siku. Umwagiliaji ufanyike asubuhi kwa maana mchana mmea ndio unahitaji maji.  Zingatio Muhimu: Umwagiliaji ufanyike kutegemeana na Unyevunyevu wa udongo – Kama udongo una unyevunyevu wa kutosha, hakuna haja ya kumwagilia.

4.     Udhibiti wa magugu (Palizi)
Palizi inapaswa  kufanyika  wiki 2 au 3 baada ya upandikizaji, ila pia inategemea na uotaji wa magugu katika eneo husika. Hakikisha shamba lako linakua safi bila magugu, maana magugu huvutia na kuficha wadudu na magonjwa. Magugu pia yana uwezo  mkubwa wa kutumia virutubisho vilivyomo ardhini kuliko mazao, ndio maana magugu  yanakua haraka kuliko mazao shambani. Hivyo hakikisha unafanya palizi mara 3 au 4 kulingana na kasi ya uotaji magugu.

5.     Uwekaji wa mbolea
Mbolea ya kupandia huwekwa wakati wa kupandikiza, unaweka 5g kwenye shimo moja (gramu 5 ni sawa na kifuniko cha soda kimoja). Mbolea ya kupandia unaweza kutumia DAP, MAP, Minjingu n.k.  Mbolea ya kukuzia unaweka wiki 2 au 3 baada ya kupandikiza. Ni vizuri mbolea inapowekwa shamba liwe safi, liwe halina magugu, kama kuna magugu fanya palizi kwanza. Mbolea ya kukuzia unaweza kutumia Urea, NPK n.k

6.     Uvunaji na Utunzaji wa nyanya baada ya kuvuna
Nyanya ina maisha mafupi baada ya kuvunwa, ni rahisi kuharibika maana sehemu kubwa ya nyanya ni maji. Upotevu wa mavuno baada ya kuvuna  inakadiriwa kua asilimia 5 hadi 50.

Upotevu wa mazao baada ya kuvunwa husababishwa hasa na utunzaji duni wa mazao hayo, njia duni za usafirishaji, pamoja na kuchelewa kuvuna. Kupunguza upotevu unashauriwa kuvuna kwa wakati nyanya zako. Maana nyanya zilizoiva sana, ni rahisi kuharibika wakati wa uvunaji na hata wakati wa kusafirisha maana ganda lake la nje linakua ni laini.  Kama soko lako liko mbali vuna nyanya zikiwa ndio zimeanza kuonyesha dalili ya kuiva maana wakati huo nyanya inakua na ganda gumu hivyo kuweza kuvumilia mikikimikiki ya usafirishaji. Lakini pia nyanya itaweza kukaa muda mrefu zaidi bila kuharibika ikilinganishwa na ile iliyovunwa ikiwa imeiva sana. Ila pia zipo aina za nyanya zinazokaa muda mrefu wa hadi wiki 3 bila kuharibika kama zikitunzwa vizuri.

Wakati wa usafirishaji hakikisha unaweka nyanya kwenye  vifungashio imara kama kreti ama boksi. Ukiweka kwenye mifuko ni rahisi nyanya kupondeka kutokana na mtikisiko pindi zisafirishwapo hasa kama barabara zenyewe ni za vijijini.
Masoko ya nyanya:
Kuna aina kadhaa za masoko ambapo nyanya zinaweza kuuzwa.
1.     Kuna masoko yasiyo raami au masoko ya kawaida (informal markets) kama Kilombero, Arusha, Kariakoo Dar, soko kuu Morogoro, Buhongwa, Mwanza, na masoko mengine kama hayo yaliyotapakaa nchi nzima. Changamoto ya masoko haya unapitia msururu wa madalali, kila mmoja anataka naye apate. Masoko haya ndiyo yanatumia asilimia kubwa ya nyanya zinazozalishwa. Inakadiriwa kwamba zaidi ya Asilimia 80 ya nyanya zinazozalishwa zinauzwa kwenye masoko hayo.

2.     Masoko ya kitaasisi (institutional markets) kama supa markets,  mahotelini, hospitali, mashule n.k, Unaweza Kutafuta tenda za kupeleka (supply) nyanya kwenye masoko haya. Mfano kama kuna mahoteli unaweza kuyatembelea na kujua wanahitaji nyanya za aina gani, kiasi gani kwa siku au kwa wiki, wanapata wapi nyanya n.k. Kisha ukazalisha kulingana na mahitaji yao ikiwa mtakubaliana. Wapo wakulima wanaohudumia hayo masoko kwa mikataba au kwa kutokua na mikataba.
3.     Masoko ya kiviwanda (Industrial markets) kama vile Darsh Industries maarufu kama REDGOLD ambao wako arusha , wao wanazalisha bidhaa nyingi zinazotokana na nyanya kama Tomato Sauce. Pia kipo kiwanda kinaitwa IVORI Iringa kinachotumia nyanya kama malighafi n.k
4.     Masoko ya nje.
Aina hizo tatu za mwisho zinahitaji ubora wa hali ya juu, ndio maana wachache ndio wanaofaulu kuuza kwenye masoko hayo. Mfano masoko ya nje bidhaa yako lazima ikidhi vigezo vya kimataifa au vya nchi husika lakini kwetu Chakulacom tunakupa uhakika wa masoko Bora kwa kuwa tuna makubaliano na Viwanda,Mahoteli na Supermarkets hapa Tanzania, Kwa wakulima ambao watafwata masharti tuliyokupa Sana na masoko hayo.
Pia Chakulacom tuna Mbegu Bora za nyaynya maalumu kwa ajili ya kilimo Cha nje(open field) na kilimo Cha ndani (Greenhouse/Nethouse) Mbegu zetu ziko kwenye ubora wa kimataifa na zimejaribiwa dhidi ya magonjwa mbalimbali yanayosumbua kilimo Cha nyaynya Afrika Mashariki.

JINSI YA KUTENGENEZA DAWA YA KUSIMAMISHA MAZIWA YALIO LALA

Dawa ya kusimamisha maziwa yalio lala

Malighafi
1*yai la kuku Wa kienyeji
2* maziwa mtindi
3* vitamin e

Utengenezaji

Andaa bakul safi linalo endana na wingi Wa mahitaji yako

Anza kuweka vitamin e kisha weka na maziwa mtindi changanya kwa kukoroga kisha weka mayai 2 bila kiini cha yai koroga mpaka kupata mchanganyiko laini

  Matumizi

Wakati Wa kupaka hakikisha unapaka kutoka chini kwenda juu

Paka kila siku kwa wiki 1 hadi 2

NJINSI YA KUTENGENEZA DAWA YA KUUA KUNGUNI AU MENDE KWA HARAKA

Jinsi ya kutengeneza Dawa ya kuua kunguni au mende kwa haraka

Malighafi
Mafuta ya taa
Sabun ya Unga
Chumvi
Rangi na manukato

Utengenezaji
Andaa ndoo ya Lita 20 weka mafuta Lita 3 changanya na sabuni kilo moja na chumvi kilo moja na rangi kijiko 1cha chai koroga mpaka kutokeza bovu na hakikisha chumvi emeyeyuka kisha acha kwa dakika 5 tayar kwa matumizi weka katika vifungashio

JINSI YA KUTENGENEZA DAWA YA KUONDOA M'BA NA FANGASI

M'ba hutokana na fangasi au ngozi kavu katika ngozi ya kichwa kupelekea muasho

Unaweza kutumia dawa za kuondoa m'ba kama sabuni au shampoo lakin huleta madhara mrngne kwani hutiwa kemikali

Dawa ya asili

Maligahafi
1*Mualovera
2*limao

Utengenezaji

Hatua ya kuanza

Tafuta chombo mualovera Wa kutosha unaoweza kutoa maji maji yasiopungua nusu lita na anza kusaga kwa blenda au kinu kupata maji yake

Wakati Wa kusaga usitie kitu cha aina yeyote

Baada ya kupata maji yake weka katika bakuli safi na salama kisha kamua limao na kupata maji robo Lita
Wakati unakamua limao hakikisha uchanganyi na chochote katika kupata maji ya limao

Baada ya kupata maji ya mualovera na limao changanya kwa pamoja na koroga kwa dakika 3 kisha acha kwa dakika 5

Baada ya dakika 5 anza kutumia kwa kupaka kichwani

Kumbuka usipo pona upelekwe India Nina uhakika hii kitu hatari

Angalizo. Chombo unachotumia kuhifadhi mualovera osha Mara nyingi kuondoa ladha yake.